«TEHOM»: Το τραύμα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης

Η υποβλητική έκθεση «ΤΕΗΟΜ» της φωτογράφου Ρενέ Ρεβάχ ακολουθεί το τραύμα της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα Μπίρκεναου-Άουσβιτς.

Το διαγενεακό τραύμα και η συμφιλίωση με αυτό. Για λίγες μέρες ακόμα στο παράρτημα του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη στη Βίλα Καπαντζή, η φωτογραφική έκθεση της Ρενέ Ρεβάχ παρουσιάζει την επώδυνη διαδρομή της απώλειας των μελών της οικογένειας της από τη Θεσσαλονίκη στο Άουσβιτς.

Ένα λυτρωτικό φωτογραφικό ταξίδι που περνά μέσα από τον πόνο και τη βαριά ιστορική κληρονομιά στη θεραπευτική αγάπη.

Η φωτογραφική αφήγηση ξεκινά από το σκοτεινό βαγόνι του τρένου που μετέφερε τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης στο γκρίζο τοπίο του Μπίρκεναου, στους διαδρόμους, στις σκάλες, στους κοιτώνες του Άουσβιτς και στους τοίχους των θαλάμων αερίων από τον Μάρτιο και μέχρι τον Αύγουστο του 1943, όπου οι περισσότεροι βρίσκουν μαρτυρικό θάνατο.

«Tehom» στα εβραϊκά σημαίνει το αρχέγονο βάθος, συμβολίζοντας έτσι την άβυσσο των φρικτών πράξεων του Ολοκαυτώματος. Ανάμεσά τους η προγιαγιά της Ρενέ Ρεβάχ, Σολ Βενέτσια, και τα παιδιά της Όλγα, Λίνα και Ισαάκ, καθώς και άλλοι συγγενείς. Ο παππούς της, Αλβέρτος Ρεβάχ, ήταν ο μοναδικός που κατάφερε να επιζήσει, διαφεύγοντας στην Αθήνα μέχρι το τέλος του πολέμου. Με δύο διαδοχικά ταξίδια της Ρεβάχ στα στρατόπεδα Μπίρκεναου και Άουσβιτς συνομιλεί νοερά με τον παππού της που δεν είχε βρει το κουράγιο ποτέ να επισκεφτεί.

Μία νοερή αφήγηση προς τον παππού

«Πριν από περίπου μια δεκαετία ένιωσα την ανάγκη, ψάχνοντας κάποιες απαντήσεις για την ψυχή μου, να μπω βαθιά μέσα στο οικογενειακό τραύμα που κληρονόμησα από τη μεριά του πατέρα μου. Ήταν μια ανάγκη να πάω πίσω στον χρόνο να διερευνήσω αυτή την ιστορία, να δω τι απαντήσεις θα πάρω», τονίζει μιλώντας στη Deutsche Welle η φωτογράφος Ρενέ Ρεβάχ. Μεγάλωσε μέσα σε μια οικογένεια, στην οποία το τραύμα της απώλειας ήταν ζωντανό σε επίπεδο αφήγησης, διαγενεακό αλλά και συμπεριφορικό.

Πυρήνας της έκθεσης, ένα λευκό πλεκτό ύφασμα, οικογενειακό κειμήλιο που διασώθηκε από στρατόπεδα συγκέντρωσης και είχε προλάβει να πάρει ο παππούς της Ρεβάχ από το χρονοντούλαπο της ιστορίας. Eκπροσωπεί «το πνεύμα της οικογένειας» και το απλώνει στο βαγόνι που μετέφερε τους συγγενείς της, στα κλαδιά ενός δέντρου και στο τέλος της έκθεσης μέσα στο νερό μιας λίμνης, να τυλίγεται στο σώμα μιας γυμνής γυναίκας και να την παρασύρει στο βυθό της, σε ένα είδος εξαγνισμού. «Ήταν για μένα ένας φορέας ανάμεσα στον υλικό κόσμο και στον άυλο κόσμο. Να φέρω τη ζωή μέσα στο αυτό το χώρο που εκπροσωπούσε για μένα την απώλεια». Με τα κείμενα της Ρεβάχ, ο επισκέπτης περιηγείται στη βιωματική αφήγηση της, δίπλα στις δυνατές εικόνες. Πρωταγωνιστής στις φωτογραφίες η φύση που προσπαθεί να επιβληθεί στο σκοτεινό τοπίο του παρελθόντος συνοδεύοντας την Ρεβάχ στην προσπάθεια αποδοχής του στο διάλογο με τον παππού της.

Συγκλονιστικές συναντήσεις

Σε πάρα πολλές μαρτυρίες βρίσκει πολλά κοινά σημεία που πραγματικά την αφήνουν κάποιες φορές άφωνη. «Στο τέλος μιας ξενάγησης ήρθε ένας κύριος που μου ομολόγησε ότι η δική του οικογένεια ήταν Ναζί. Ήτανε πολύ έντονο να αντικρίσω έναν άνθρωπο που θεωρητικά είναι η άλλη όψη νομίσματος», αναφέρει. Η φωτογραφική αφήγηση έχει μία αναζήτηση θεραπείας, κάθαρσης και συγχώρεσης. Μάλιστα στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιήθηκε ένα ιδιαίτερο εργαστήριο συγχώρεσης σε μια προσπάθεια συμφιλίωσης με τον πόνο.

Ποια είναι τα αιτήματα της συγχώρεσης; Τι γίνεται με τα ασυγχώρητα και με την ενοχή αυτού που δε μπορούμε να συγχωρέσουμε; «Ήταν συγκλονιστικό όταν στις πρώτες στιγμές μιας ξενάγησης άκουσα από μια επισκέπτρια: «Καταλαβαίνω γιατί ήμουν κι εγώ σε αυτά τα τρένα. Εγώ δε μπορώ να συγχωρέσω», εξιστορεί η Ρεβάχ. Ήταν η Λόλα Ειντζελ, επιζήσασα του στρατοπέδου συγκέντρωσης Μπέργκεν Μπέλσεν. Άλλη μια συγκλονιστική συνάντηση στη Θεσσαλονίκη με τον Γερμανό ψυχίατρο Τίτους Μίλεχ, ο οποίος μεγάλωσε στη Γερμανία από γονείς, υποστηρικτές του Χίτλερ. «Υπέφερε τόσο πολύ από αυτό όταν συνειδητοποίησε στην ενήλικη ζωή τι σημαίνει, που έφυγε από τη Γερμανία, δεν ήθελε πλέον να μιλάει γερμανικά. Είναι το κομμάτι του τραύματος ενός παιδιού που γεννιέται σε μια συνθήκη που δεν επέλεξε», τονίζει η Ρεβάχ. 

Το ατομικό, οικογενειακό τραύμα της Ρεβάχ είναι και συλλογικό. Η τέχνη της καταφέρνει να μετασχηματίζει πολλά πράγματα. «Είναι ένας κύκλος που χωράει όλο και περισσότερες αφηγήσεις και ανθρώπους. Μειώθηκε η μοναξιά που ένιωθα για το τραύμα αυτό και το μοίρασμα το ελαφραίνει. Είναι και μια οικογενειακή ‘τακτοποίηση’ ότι η ιστορία μας διαφυλάχθηκε αλλά και η ίδια έχοντας επεξεργαστεί το τραύμα προσπαθώ να μην μεταφερθεί στην επόμενη γενιά», λέει η Ρεβάχ.

Συγκινητικές εντυπώσεις και συνέχεια

«Συγκινητική αναπαράσταση μιας ερεβώδους εποχής. Ποτέ ξανά σε καμία ανθρώπινη ύπαρξη», αναφέρει ένα σχόλιο επισκεπτριών της έκθεσης. «Κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα να ζει χωρίς πόνο» γράφουν οι μαθητές από το 1ο ΓΕΛ Κιλκίς ενώ σε ένα άλλο σχόλιο διαβάζουμε για την «ποίηση των απουσιών και της παντοτινής αγάπης».

Μαθήτριες της Γερμανικής Σχολής Θεσσαλονίκης επισκέφτηκαν επίσης την έκθεση.

«Νιώσαμε τη δύναμη αυτών των εικόνων που συνδέουν τόσο τρυφερά και τόσο ανθρώπινα το παρελθόν με το παρόν», αναφέρει μιλώντας στη Deutsche Welle η μαθήτρια Αθανασία Καλαβρουζιώτη. «Νιώσαμε σαν να βυθιζόμαστε μαζί με την κοπέλα στο νερό της λίμνης σωματικά, αλλά και συναισθηματικά, κάτω από το βάρος της ιστορίας και της μνήμης», αναφέρουν οι μαθήτριες Αριάδνη Ιωακειμίδη και Άρια Δάπη. Επόμενος σταθμός της έκθεσης κατά πάσα πιθανότητα το Μιλάνο.

Η ιδιαίτερη ματιά της Ρενέ Ρεβάχ θα μεταφερθεί στο ντοκιμαντέρ “TELL ME” σε σκηνοθεσία του δημοσιογράφου Νίκου Μεγγρέλη και θα προβληθεί στο επόμενο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Με συνεντεύξεις με επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος, με οδηγό την νοερή αφήγηση της Ρεβάχ με τον παππού της, η κάμερα ακολουθεί τις διαδρομές, ακόμα και με στοιχεία animation που ζωντανεύει την αφήγηση, αξιοποιώντας και σχέδια και ζωγραφιές που κάνανε οι κρατούμενοι μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Διαβάστε τις Ειδήσεις σήμερα και ενημερωθείτε για τα πρόσφατα νέα.
Ακολουθήστε το Skai.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.